De ziekte van Wernicke geldt als een acuut voorstadium van het syndroom van Korsakov en betreft daarom net als Korsakov een complicatie van alcoholverslaving. Het syndroom van Korsakov is een van de meest ernstige hersenaandoeningen, die het leven van patiënten sterk ontregelt. Chronisch misbruik van alcohol brengt veel desastreuze gevolgen mee voor patiënten, waaronder een zeer onevenwichtig voedingspatroon.
Hoewel alcohol bij matige inname zorgt voor een toediening van vitamine-B1 aan het lichaam, slaat dit om bij een zware en chronische inname. Het lichaam slaat vitamine-B1 dan niet langer meer op en bouwt zo een sterkere behoefte aan vitamine-B1 op. Uiteindelijk kan dit leiden tot acute neurologische stoornissen, waaronder in motorische bewegingen als het lopen. Ook kan er verlamming van de oogspier optreden. Dit is een teken van de ziekte van Wernicke, een ernstige stoornis in het centraal zenuwstelsel. De patiënt moet zo snel mogelijk goede voeding en vitamine-B1 toegediend moet krijgen om de situatie niet levensbedreigend te laten worden.
Inhoudsopgave
Geschiedenis van de ziekte van Wernicke
Carl Wernicke deed aan het einde van de 19e eeuw onderzoek naar de relatie tussen hersentrauma’s en afasie, taalstoornissen. De Duitser was anatoom, neuroloog en psychiater en geldt als de naamgever van de ziekte van Wernicke. In een publicatie uit 1881 deed hij voor het eerst verslag van een stoornis aan het centraal zenuwstelsel dat nu bekend staat als de ziekte of het syndroom van Wernicke.
De symptomen die Wernicke toen beschreef gelden ook tegenwoordig nog als kenmerken van de ziekte. Hoewel de verschijnselen direct kunnen stoppen wanneer er bij de patiënt voldoende vitamine-B1 toegediend wordt en deze niet langer drinkt, is de ziekte van Wernicke onlosmakelijk verbonden geraakt van het syndroom van Korsakov. Beide ziektes worden samen dan ook vaak het syndroom van Wernicke-Korsakov genoemd.
Wernicke in cijfers
Het verband tussen alcoholverslaving en zowel de ziekte van Wernicke als het syndroom van Korsakov is direct van aard. Omdat in de regel mannen relatief vaker te kampen hebben met alcoholverslaving, komt Korsakov dan ook relatief vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Doordat alcoholverslaving vaak al wel zo’n 20 tot 30 jaar aan de gang is, geldt de impact van zowel de ziekte van Wernicke als het syndroom van Korsakov als ernstig. Naar schatting hebben circa 8.000 tot 10.000 Nederlanders te kampen met de diagnose Korsakov. In ongeveer 80 tot 90% van de gevallen wordt Korsakov voorafgegaan door de ziekte van Wernicke.
Symptomen en verloop van Wernicke
De ziekte van Wernicke is acuut en kenmerkt zich door symptomen vaak heel plotseling optreden. De symptomen gelden als neurologische stoornissen. De meest bekende hiervan is een motorische stoornis, voornamelijk in het lopen. Dit wordt met een ander woord ataxie genoemd. De motoriek van de patiënt raakt ongecontroleerd, waarbij ook het evenwicht verstoord is. De loop wordt erg breed, vaak een gangspoor genoemd. Hierbij vallen patiënten doorgaans regelmatig.
Ook kan er verlamming van de oogspier optreden, waardoor patiënten dubbel gaan zien. De oogbal kan aan de andere kant ook ongecontroleerd gaan bewegen, wat nystagmus wordt genoemd. Verder krijgen patiënten moeite met slikken en kunnen ze erg suf raken. Sommige patiënten met de ziekte van Wernicke kunnen zodanig versuffen, dat ze zelfs in een coma raken.
Acuut ingrijpen
Naast het feit dat de ziekte van Wernicke acuut kan optreden, dient ook het ingrijpen op de ziekte acuut te gebeuren. Zo niet, dan kunnen er levensbedreigende situaties ontstaan voor de patiënt. Omdat de ziekte als voorstadium geldt van het syndroom van Korsakov, zullen naarmate de ernst van de ziekte ook het syndroom zich ernstiger ontwikkelen. Het syndroom van Korsakov kenmerkt zich hierbij onder meer door geheugenstoornissen die zelfs kunnen uitgroeien tot dementie.
Vaak treedt bij deze patiënten ook een ernstige desoriëntatie op, onder meer in plaats en tijd. Ook worden verhalen niet langer gestructureerd opgebouwd en gaan patiënten confabuleren, dat wil zeggen het onbewust opvullen van verhalen met verzinsels. Verder kunnen er hallucinaties, inactiviteit en apathie optreden, die op hun beurt kunnen bijdragen aan onder andere depressie. Dit versterkt vervolgens weer zaken als dementie. De mate van ingrijpen bij het optreden van de ziekte van Wernicke bepaalt daarmee het verloop van het syndroom van Korsakov.
Het stellen van de diagnose
Het vaststellen van de ziekte van Wernicke is niet eenvoudig en kan zeker gemist worden. Vaak leidt een alcoholverslaving tot verschillende andere ziektebeelden of lichamelijke klachten, die de ziekte van Wernicke kunnen verhullen. De eerste aandacht gaat dan uit naar de andere klachten en niet naar eventuele symptomen van Wernicke. Het stellen van een diagnose gaat daarom volgens een aantal criteria. Zo wordt er aandachtig geluisterd naar het verhaal van de patiënt om deze te controleren op consistentie en eventuele aanwijzingen van confabuleren.
Ook wordt het gedrag van de patiënt geobserveerd en worden hierbij eigenaardigheden gerapporteerd. In hoeverre het op betrouwbare wijze kan plaatsvinden, wordt ook het alcoholgebruik van de patiënt in kaart gebracht. Verder volgt er vaak een lichamelijk en neurologisch onderzoek.
Behandeling
De enige manier om de ziekte van Wernicke te stoppen is een evenzo acute behandeling. Deze behandeling bestaat uit de toediening van evenwichtige voeding en het indienen van vitamine-B1. Ook moet de patiënt stoppen met het drinken van alcohol en het evenwichtige voedingspatroon in stand houden. De ziekte van Wernicke kan daarmee verdwijnen, maar het syndroom van Korsakov wordt er niet mee voorkomen. Patiënten komen daarom uiteindelijk vaak terecht in speciale verzorgingstehuizen.
Tot slot
De ziekte van Wernicke is een acuut voorstadium van het syndroom van Korsakov. Het treedt op bij chronisch alcoholisme, als gevolg van een combinatie van ondervoeding en een tekort aan vitamine-B1. Er treden met name neurologische stoornissen op, al wordt de ziekte niet eenvoudig vastgesteld. De ziekte kan genezen worden, maar het syndroom van Korsakov wordt niet voorkomen.
