Hoogsensitief? Hooggevoelig? Overgevoelig? Hypersensitiviteit? Er zijn veel nieuwe begrippen en er is veel verwarring omtrent deze begrippen. We vragen het aan de internationale HSP deskundige Susan Marletta Hart hoe zij deze begrippen ziet, en waarom er zoveel verwarring bestaat in het gebruik van deze begrippen.
Inhoudsopgave
1. Is er een verschil tussen hoogsensitiviteit en hooggevoeligheid?
Er is geen verschil tussen hoogsensitiviteit en hooggevoeligheid. In de Nederlandse taal worden de termen hoogsensitief en hooggevoelig gewoon door elkaar gebruikt. Hooggevoeligheid en hoogsensitiviteit zijn twee woorden voor hetzelfde persoonlijkheidskenmerk, tegenwoordig ook wel temperament genoemd. De woorden worden naast elkaar gebezigd en zijn inwisselbaar. Zowel door wetenschappers als door leken wordt met beide termen naar hetzelfde verwezen. De hooggevoelige persoon wordt ook met hsp afgekort.
Internationale wetenschappers gebruiken op dit moment diverse termen voor hetzelfde fenomeen. Het meest gehoord zijn de termen differential susceptability (Belsky & Pluess), sensory processing sensitivity (Aron en Aron) en biological sensitivity to context (Boyce & Ellis).
Susceptability kan worden vertaald met ontvankelijkheid of fijngevoeligheid, sensitivity noemen wij in het Nederlands gevoeligheid.
2. Waarom zijn er dan meerdere termen?
Toen ik in 2002 in opdracht van Uitgeverij Ten Have mijn eerste boek over hooggevoeligheid schreef (Leven met hooggevoeligheid; van opgave naar gave) was er, op één artikel na (van Judith Scheepstra in Psychologie Magazine, mei 2000) nog helemaal niets gepubliceerd. Het was zogezegd een volledig nieuw fenomeen, alleen tot dan toe in het Engels beschreven. (Later bleek er overigens ook literatuur in het Duits te bestaan.) Ik heb er een tijd over nagedacht of ik de term high sensitivity van Elaine Aron zou vertalen in hooggevoelig of hoogsensitief.
Ik besloot, net als Marian van den Beuken, die ook aan een boek werkte over deze fascinerende eigenschap om hooggevoelig te gebruiken. Sensitiviteit werd toentertijd niet gebruikt, en sensitivity wordt door de Van Dale vertaald in gevoeligheid. Marian is overigens officieel de eerste persoon die in Nederland over hsp een boek publiceerde.
Dat latere auteurs voor de letterlijke vertaling (hoogsensitief) kozen, vind ik prima.
We hebben het hier over een semantische discussie. Het gaat alleen maar om het geven van een naampje aan het beestje. Er zijn inmiddels zeer veel meer Nederlandstalige boeken en artikelen in Nederland en Vlaanderen verschenen waaruit blijkt dat deze twee termen door elkaar worden gebruikt. De verwarring is wellicht ontstaan in België, waar een universitair docent van de universiteit van ik meen Leuven, eigenhandig de termen verschillende betekenis ging geven. Hierdoor ontstond verwarring. In een gesprek met haar, gaf ze me aan dat ze zich niet gerealiseerd had, dat dit niet slim is. Zover ik weet, is ze het daarna op verzoek van andere deskundigen weer gaan terugdraaien.
In reactie op de verwarring die ontstond, heeft de Kerngroep HSP Nederland in 2018 een Communique opgesteld om te onderstrepen dat hooggevoelig en hoogsensitief hetzelfde betekenen. Zowel in Nederland als in België (Vlaanderen). Hypersensiviteit (hypersensitivité) is de Franse uitdrukking en zal wellicht in België ook vaker gebruikt worden, gezien de tweetaligheid van dit land.
3. Waar staan de termen voor?
Hoogsensitiviteit c.q. hooggevoeligheid is een aangeboren gezonde eigenschap. Het is iets wat bij een vijfde van alle mensen voorkomt. Deze verhoogde sensitiviteit duidt op een diepere verwerking van de prikkels uit de zintuigen door de hersenen. Deze prikkels komen van buiten maar net zo goed van binnen. Hoogsensitieve/hooggevoelige mensen verwerken uitgebreider en associëren meer. Ze voelen meer, kun je ook zeggen. Zoals drukte om hen heen, of gevoelens van anderen, maar ook dingen als pijn, zorgen en honger.
Daarom kunnen hsp’s bij een overdaad aan informatie en onder (tijds)druk sneller overprikkeld raken.
4. Wat is chronische overprikkeling?
Chronische overprikkeling is het gevolg van een langdurig bloot staan aan te veel prikkels. Prikkels zijn cumulatief. Bijvoorbeeld door een opstapeling van harde geluiden, een drukke lange werkdag en dan nog een onverwachte emotionele gebeurtenis raakt een hsp sneller aan zijn/haar taks, is sneller uitgeput. Deze overprikkeling kan ook chronisch worden, we spreken dan van een chronische overprikkeling, die zich tot een burn out of depressie kan ontwikkelen. Chronische overprikkeling is iets anders dan hooggevoeligheid (hoogsensitiviteit). Het ene is het gevolg van het andere. Chronische overprikkeling kan al jong ontstaan, zelfs al op babyleeftijd. We weten uit steeds meer onderzoek, dat een hsp meer dan gemiddeld lijdt onder slechte omstandigheden/omgeving, waaronder ook de opvoeding. Maar we zien ook dat de hooggevoelige persoon meer dan gemiddeld profiteert van positieve omstandigheden, lees hier ook de opvoeding.
5. Kun je ook zeggen dat iemand gewoon overgevoelig is?
Overgevoelig is een ouder bestaand woord dat duidt op een negatieve persoonseigenschap of op negatief gedrag. Overgevoelig insinueert iets, heeft een oordeel in zich en staat daarmee los van het neutrale hoogsensitief of hooggevoelig. Overgevoelig stelt dat er iets té veel is, of fout zou zijn. Dit woord gebruiken wij daarom liever niet.
De term overgevoelig kan het beste begrepen worden in een historische context. Daarvoor moeten we terug naar de achttiende en negentiende eeuwse moraal. Deze was er één van christelijke kuisheid, ingehoudenheid, strenge fatsoensnormen, nuchterheid en conservatisme. Zowel het Victoriaanse Engeland als het Europese vasteland kenden in deze periode van verstedelijking en rationalisme een gevoel van superioriteit: de westerse upper class beschaving moest de ‘onbeschaafde’ boer en arbeider , en de rest van de wereld ‘redden van hun barbaarse gewoonten’. We noemen dit ook de opkomst van het liberalisme. De witte man was superieur aan andere rassen, en de man was superieur aan de vrouw. Het christendom was de enige ware en zedige godsdienst in het door vooruitgangsgeloof getekende Europa en Amerika.
Bij de moraal hoorde ingehoudenheid; het tonen van emoties gold als een teken van zwakheid. Gevoeligheid en het uiten van liefde kregen algemeen een negatieve lading. Kinderen werden met strenge hand opgevoed, vaak d.m.v. leibanden of tuigjes onder controle gehouden. Kerken speelden een rol in de scholing, vaak met lijfstraffen. Het was zaak om vooral niet te gevoelig te doen. Overigens reden dat de dubbele moraal zegevierde: geen seks buiten het huwelijk maar wel volop bordelen.
6. Kunnen we de term overgevoelig beter niet gebruiken?
De term overgevoelig past niet meer in de wijze waarop wij nu tegen opvoeding, onderwijs en rassenvraagstukken aankijken. De moderne moraal is er één van een toenemende openheid; we praten met elkaar over gevoelens en gelijkheid. Gevoeligheid is misschien wel hetgeen het meest aan een herwaardering toe is. In hedendaagse opvattingen m.b.t. karaktersterkte worden juist zaken als ontvankelijkheid, flexibiliteit en openheid herwaardeerd. Door oosterse invloeden zoals het Boeddhisme en yoga worden juist vergelijkingen getrokken tussen de kracht van water, de kracht van flexibiliteit (van geest en lichaam) en de kracht van zachtheid.
7. Wordt overgevoelig dan ten onrechte gebruikt voor emotionele reacties?
Hoogsensitiviteit heeft alles te maken met het diepgaand verwerken van prikkels. Deze prikkels komen zowel van buiten (van de zintuigen) als van binnen. Het goed kunnen voelen en duiden van emoties is daarom een kwaliteit van de hoogsensitieve persoon. Dus ook op emotioneel vlak heeft een hooggevoelig persoon een breder palet aan kleuren om uit de kiezen. Emotionele kwetsbaarheid treedt op wanneer de omgeving structureel geen gehoor geeft aan dat rijke palet. De hsp (lees hier ook het hskind) gaat dan copen met de situatie. Copen betekent : onbewust aanleren van gedrag om met de situatie te dealen.
Een kind ontwikkelt dus gedrag om dat onbegrip de baas te kunnen. Het trekt zich bijvoorbeeld innerlijk terug, wordt angstig en alert, of gaat enorm pleasen. Een ander kind vlucht weg in fantasieën, wordt opstandig of erg emotioneel. Deze patronen doorzien en emotionele weerbaarheid ontwikkelen zijn belangrijke thema’s in mijn werk als HSP coach, trainer en therapeut. Ik zeg altijd: „de hooggevoeligheid mag geen excuus zijn om een ander de huid vol te schelden.“ Heftige emoties, zoals boosheid, angst of verdriet, zijn in de eerste plaats signalen voor jezelf. Anderen vanuit je drama-queen gedrag beïnvloeden of manipuleren is een uiting van onvolwassen coping.
8. Kun je té emotioneel zijn?
Als je iets té vindt, heb je altijd een oordeel. Natuurlijk vindt een vlak persoon die weinig emotionele diepgang kent, iemand die bijvoorbeeld vaak huilt al snel erg emotioneel. De vraag is altijd: wie vindt wat en waarom? Mensen staan altijd met elkaar in een energetische dynamiek. Daar waar de één te veel van het een heeft, heeft de ander er te weinig van, en weer een té veel van iets ander. Onverschilligheid, kilheid of een té nuchtere kijk op de mens en het leven kan ook problemen veroorzaken. Ik probeer daarom niet te snel te oordelen, maar te begrijpen waarom iemand zo emotioneel is. Meestal zit er een diep verlangen om gehoord of gezien te worden onder. Vaak reageert iemand vanuit de pijn van het niet-geliefde, niet gekoesterde, onveilige of eenzame kind. Dan blijkt altijd dat een deel van het gedrag toegeschreven kan worden aan het onbegrip binnen de relatie. Ik leer mijn clienten om het oude kindstuk en het volwassen reactiepatroon van elkaar los te koppelen en te onderzoeken welke diepe behoefte er onder zit.
De 8 symptomen van hypersensitiviteit samengevat
Er zijn 8 duidelijke symptomen te herkennen bij mensen die hypersensitief zijn. Deze symptomen zijn vooral gericht op het emotionele gebied, waardoor deze niet altijd gemakkelijk herkend kunnen worden in de omgeving van iemand die hypersensitief is. Daarom komt het vaak voor dat mensen zelf tot de conclusie komen dat zij hiermee te maken hebben.
Hun reacties zijn ontzettend uitvergroot
De reacties op bepaalde omstandigheden zijn een stuk heftiger dan bij andere mensen. Zij kunnen na het verbreken van een relatie bijvoorbeeld veel heftiger reageren dan de andere partner. Daarbij kan een vervelende situatie ook nog langere tijd in het hoofd blijven hangen. Het is lastig voor iemand die hypersensitief is om de emoties goed te uiten, waardoor zij op een zeer sterke manier op situaties reageren die zij niet prettig vinden.
Ze voelen zich vaak overwerkt
Bij hypersensitiviteit is het niet vreemd als iemand ervoor kiest om ontzettend veel werk op zich te nemen, waarbij zij later tot de conclusie komen dat zij al dit werk eigenlijk helemaal niet aankunnen. In het begin lijkt het allemaal nog goed te gaan, omdat alles duidelijk is ingepland, maar zodra men een keer wat langer over een taak doet, zorgt dit voor een tekort aan tijd bij een andere taak, waardoor het hele schema in één keer als een soort kaartenhuis in elkaar valt. Dit kan ertoe leiden dat zij de taken die zij daarna hebben gepland ook niet goed kunnen voltooien.
Kleine impulsen kunnen al snel grote reacties tot gevolg hebben
Er hoeft bij mensen die hypersensitief zijn maar iets kleins gebeuren en dan kunnen zij hier een zware reactie op hebben. Dit is bijvoorbeeld bij kinderen goed te herkennen. Als ouders aangeven dat een kind iets niet mag doen, zullen de meeste kinderen er gewoon mee ophouden. Maar kinderen die hypersensitief zijn, zullen eerder huilen omdat zij het niet leuk vinden dat zij moeten stoppen met waar zij mee bezig waren.
Ze over-analyseren veel situaties
Het is voor mensen die hypersensitief zijn ontzettend normaal om situaties oneindig te analyseren, om zo tot een uiteindelijke conclusie te komen. Veel mensen kunnen één keer naar een situatie kijken, deze analyseren en hier hun eigen begrip uit halen. Maar hypersensitieve mensen vinden het niet genoeg om slechts de situatie vanuit één hoek te bekijken en blijven de situatie maar afspelen terwijl zij het vanuit verschillende punten bekijken.
Ze hebben ontzettend veel zelfkennis
Hypersensitieve mensen weten meer over zichzelf dan de meeste andere mensen. Dit helpt vooral wanneer men steeds minder last wil hebben van hypersensitiviteit. Zo kunnen zij steeds beter leren lachen om de situaties waar zij zich in bevinden. Daarbij leren zij ook goed welke momenten er bijvoorbeeld toe leiden dat zij erg emotioneel worden, zodat zij deze in de toekomst vaker kunnen vermijden. Iemand die hypersensitief is zal ook patronen leren herkennen in het dagelijks leven, zodat ze op die manier beter kunnen inschatten wanneer zij bijvoorbeeld een moment van rust nodig hebben.
Zijn vaak onzeker en ook emotioneel onderontwikkeld
Deze stoornis kan zich ook op het eigen zelfbeeld gaan uiten, waarbij iemand erg onzeker over zichzelf wordt wanneer zij zich niet goed voelen. Zij hebben het gevoel dat iedereen naar hen kijkt. Daarbij is het op een emotioneel niveau voor hypersensitieve mensen lastig om zich volwassen te gedragen, omdat zij op dit moment nog erg onderontwikkeld zijn. Het kost hen vaak ontzettend lang in vergelijking met andere mensen om hun emoties onder controle te houden.
Werken vaak graag alleen
Op het werkgebied, zowel in hun carrière en op school, werken zij vaak veel liever alleen dan in een groep. Dit kan het gevolg zijn van de stress die het werken met anderen met zich meebrengt. Hierdoor scheiden zij zich liever af van de mensen om hen heen, zodat zij op hun eigen tempo en in hun eigen tijd op de beste manier aan hun taken kunnen werken.
Focussen zich graag op de kleine details
De kleine details zijn ontzettend belangrijk voor mensen die hypersensitief zijn. Denk hierbij niet alleen aan het goed schoonmaken van het huis, maar ook bij het tekenen of schrijven. Alles moet goed kloppen en zij gaan graag nog een stapje verder om te zorgen dat iets echt helemaal voor hun klopt. Dit neigt naar perfectionisme of OCD, maar deze zijn beiden niet gelijk aan het niveau waar iemand die hypersensitief is mee te maken heeft.